Is bodemisolatie eigenlijk wel een goed alternatief voor vloerisolatie?

IJskoude funderingen koelen kruipruimtes, bodemisolatie heeft soms averechts effect

Het idee dat een isolatielaag op de bodem van een kruipruimte (bodemisolatie) energie bespaart, is gebaseerd op de gedachte dat in de winter warmte uit de vloer via de kruipruimtebodem wordt afgevoerd. Dat is echter een misverstand, het tegendeel is het geval. In de winter komt er een positieve warmtestroom uit de kruipruimtebodem. Dat kwam al in 1982 aan het licht bij het onderzoek “Een kruipruimte thermisch doorgemeten” dat is uitgevoerd door TNO en TU-Delft, SBR publicatie. Zo werkt het: De kruipruimtebodem neemt in de zomer warmte op en geeft die warmte in de winter weer af. Een isolerende laag op de bodem belemmert de positieve bijdrage van de kruipruimtebodem aan de warmtebalans in de winter en werkt daardoor juist averechts. De onderkant van de begane grondvloer verliest in de winter meer warmte door straling aan de koude funderingsmuren.

De koude golf begin 2018 heeft niet alleen gezorgd voor natuurijs maar heeft ook de grond om ons huis flink afgekoeld. Begin maart 2018 was de bodem op 10 cm diepte zelfs 5 graden kouder dan vorig jaar om dezelfde tijd. Funderingsmuren zijn nog nooit zo koud geweest. Het koudste worden de funderingen bij woningen met bodemisolatie omdat deze geen warmte meer kunnen opnemen uit de kruipruimtebodem. De kruipruimtebodem neemt in de zomer warmte op en staat die in de winter weer af. Bodemisolatie verhindert dit proces waardoor de kruipruimtebodem in de winter de funderingsmuur niet meer kan opwarmen terwijl de afkoeling naar de koude grond buiten onverminderd doorgaat. Dit is goed te zien op onderstaande warmtebeelden die zijn gemaakt op dezelfde dag bij twee naast elkaar gelegen woningen van dezelfde funderingsmuur op het noorden. De warmtebeelden zijn afgebeeld op dezelfde temperatuurschaal zodat ze met elkaar vergeleken kunnen worden.

 

Dezelfde funderingsmuur is bij de woning met bodemisolatie veel kouder (3,5 graad) dan bij de woning zonder enige vorm van isolatie. Zonder isolatie op de bodem vloeit er ook warmte van de bodem naar de fundering. Deze warmtestroom is bij de woning met bodemisolatie afgesneden, waardoor de fundering daar een stuk kouder is. De onderkant van de vloer verliest nu veel meer warmte aan de koude fundering dan in de woning zonder bodemisolatie en is zelfs 4 graden kouder. Dat is des te opmerkelijker omdat de kruipruimte zonder bodemisolatie wordt geventileerd (zie de zwarte vlek linksboven op de muur) en de kruipruimteventilatie bij de bodemisolatie is afgeplakt. Opmerkelijk is ook dat in de slaapkamer met bodemisolatie de verwarming aanstaat en het klapraampje dicht is, terwijl in de slaapkamer zonder isolatie de verwarming uit staat en het klapraampje open.

Praktijkonderzoek: deze warmtebeelden zijn gemaakt op verzoek van een woning corporatie die een oplossing zocht voor een complex seniorenwoningen. Duidelijk is geworden dat de ruimte tussen de vloer en de isolatielaag op de bodem wordt afgekoeld door ventilatie van de kruipruimte en vooral door de funderingsmuren. De ventilatie kan men (soms) afsluiten (zoals hier is gebeurd) maar de afkoeling via de funderingsmuren in de tweede helft van de winter blijft. Daar beschermt bodemisolatie niet tegen. In de zomer loopt dit nog niet zo snel maar naarmate de aarde om het huis verder afkoelt, neemt het verlies via de funderingsmuren toe. Het warmtebeeld van de eethoek is gemaakt op 23 januari 2017 ‘s avonds om 20.30 uur. De CV heeft de hele dag gebrand. De binnenmuur op thermostaathoogte was 22 °C maar de vloer zelf was nog geen 17°C. In hun slaapkamer was de vloer nog kouder dan bij de buren waar niets was gedaan. Wat al jaren geleden door wetenschappers is voorspeld, blijkt waar. In de winter neemt de kruipruimtebodem geen warmte op maar staat juist warmte af aan de kruipruimte. Een isolatielaag op de bodem werkt dan averechts. De vloer verliest meer warmte waardoor de bewoners harder gaan/moeten stoken.

Bodemisolatie werkt positief in de zomer maar averechts in de winter

De aardbodem onder ons huis neemt in de zomer warmte op en staat deze warmte in de winterperiode weer af aan de kruipruimte. Dat is al in 1985 wetenschappelijk bevestigd door TNO in samenwerking met de TU Delft bij een praktijkonderzoek. Daarbij is ook ontdekt dat de funderingsmuren de kruipruimte in de winter flink kunnen afkoelen. Een isolatielaag op de bodem beschermt de onderkant van de vloer niet tegen deze afkoeling door de funderingsmuren. Daarnaast blokkeert bodemisolatie in de winter de positieve warmtestroom die dan uit de bodem komt. De begane grondvloer zal dan meer warmte verliezen naar de funderingsmuur. De bewoners zullen meer en harder moeten stoken om de woning op temperatuur te krijgen. Op basis van deze wetenschap krijgt de Rijksoverheid het advies om bodemisolatie niet serieus te nemen als energiebesparende en comfort verhogende maatregel. Daarbij krijgt de Rijksoverheid ook het advies om voor bodemisolatie geen gasbesparingsgetal op te nemen. In de zomerperiode wanneer de kruipruimtebodem warmte opneemt, werkt bodemisolatie wel positief. In de winter wanneer er warmte uit de bodem komt werkt bodemisolatie echter negatief.

Voorstanders van bodemisolatie vinden dat onzin. Wanneer je ervoor zorgt dat er geen kruipruimteventilatie meer is, dan maakt het niet meer uit waar de isolatielaag wordt aangebracht. Het kan direct tegen de vloer of op de bodem van de kruipruimte. Men wilt niet inzien dat de vloer in de winter vanwege de bodemisolatie juist meer warmte verliest aan de funderingsmuren. Bij een monitoring van een praktijksituatie met referentieadressen bracht het bewijs boven tafel dat er in de winter een positieve warmtestroom uit  de kruipruimtebodem komt en dat het nadelig is om deze te blokkeren. In deze praktijksituatie zijn de ventilatieopeningen van de kruipruimte keurig afgesloten, zodat koude buitenlucht het effect van de bodemisolatie niet kan verstoren. In de kruipruimte met bodemisolatie hing op 13 december 2016 echter wel condens aan de waterleiding terwijl in de kruipruimtes van de andere woningen in hetzelfde rijtje deze leidingen droog waren.

 

 

Op 10 mei 2016 waren de bewoners nog dik tevreden met hun bodemisolatie. De kruipruimte was lekker warm en de onderkant van de vloer was 18,5º C. Ze hadden de indruk dat de warmte nu langer in de woonkamer bleef hangen. Op 13 december 2016 meldde de bewoner echter dat het erg lang duurde voordat de woonkamer warm was. Hij vroeg om een nieuwe cv-ketel. Een kijkje onder de vloer liet zien dat de funderingsmuur de ruimte boven de isolatielaag flink afkoelde. De onderkant van de woonkamervloer was 5 graden lager dan in mei. De

bewoners moesten flink stoken om de woning een beetje comfortabel te krijgen. Op 23 januari waren de funderingsmuren nog verder afgekoeld. De bewoners klaagden erover dat ze de slaapkamer niet meer warm konden krijgen en met sokken aan naar bed moesten.

Op 23 januari 2017 moesten de bewoners stoken op 23 graden. De muur met de thermostaat is om 20:30 uur op thermostaathoogte 22,8º C. Op datzelfde moment was de vloer van de eethoek aan de bovenkant echter amper 18 graden. De betonnen balkjes tekenen zich af als koudebruggen in de vloer. In de richting van de hal werd de vloer steeds kouder. Onder de vloer vond men deze overgang in de kruipruimte terug. Met 13,5º C was de onderkant van de vloer onder de zithoek nog relatief warm. In de richting van de berging werd de vloer echter steeds kouder. Dit temperatuurverloop vonden we ook terug op de funderingsmuur van de kop/langsgevel van de woning die is gelegen op het oosten.

 

Deze daalde van circa 8º C onder de zithoek naar 4º C onder de berging. De enige verklaring voor het feit dat de funderingsmuur onder de zitkamer warmer was dan onder de berging, was het feit dat de onderkant van de vloer van de zithoek warmer was en meer warmte uitstraalde naar de fundering. Het bewijs dat de vloer met bodemisolatie in de winter meer warmte verliest dan zonder bodemisolatie werd gevonden wanneer we deze woning vergeleken met de naastgelegen referentie woning waar nog niets was gebeurd.

Comfortproblemen met bodemisolatie in de winter doen zich al jaren voor. Dat er in de winter nog een flinke verbetering van het wooncomfort mogelijk is, blijkt ook uit onderstaande infraroodfoto’s. Deze waren gemaakt bij een huurwoning waar een van de huurders weigerde de huurverhoging te betalen omdat hij vond dat bodemisolatie geen effect had.

Alleen bodemisolatie	Bodemisolatie én TONZON
Na het aanbrengen van TONZON Vloerisolatie werd de vloer 3 graden warmer en let op zijn voeten en onderbenen. Meneer klaagde niet meer en betaalde met veel plezier zijn huurverhoging. Ook zijn energierekening ging flink omlaag. Hij kreeg meer comfort met minder energie. Met een lagere radiatortemperatuur kreeg hij de vloer ook in het midden van de kamer nu wel warm.

 

Het idee dat een laag isolatiemateriaal op de bodem (bodemisolatie) een energiebesparend (en comfort-verhogend) effect zou hebben, is nooit wetenschappelijk onderbouwt. Het berust op de denkfout dat de warmte uit de vloer via de kruipruimtebodem verloren gaat en via ventilatie. Zonder ventilatie van de kruipruimteventilatie zou het maar weinig uitmaken waar de isolatielaag is aangebracht, op de bodem of direct tegen de vloer. Dat is echter een misverstand. In de winter neemt de kruipruimtebodem geen warmte op maar staat juist warmte af aan de kruipruimte. Het grootste deel van de warmte verdwijnt via de funderingsmuren naar buiten en niet via de kruipruimtebodem. Zie dit citaat van bladzijde 40 uit het eerder aangehaalde onderzoek: “hieruit blijkt dat de bodem gedurende de winter warmte afstaat aan de kruipruimte. .. Pas in maart-april draait het teken om en wordt er warmte via het bodemoppervlak naar de grond afgevoerd.” Een isolerende laag op de bodem verstoort dit proces en blokkeert in de winter juist de positieve warmtestroom die dan uit de bodem naar bovenkomt. In hartje winter wordt de vloer in de kamer (bij dezelfde mate van verwarmen) kouder dan zonder isolatielaag op de bodem het geval zou zijn geweest. De bewoners zullen deze lagere temperatuur compenseren door warmer te stoken waardoor het gasverbruik toeneemt in plaats van dat er gas wordt bespaard. Zoals eerder genoemd, in het rapport wordt de Rijksoverheid dan ook geadviseerd geen besparingsgetal voor bodemisolatie op te nemen.

Bijkomend nadeel bij bodemisolatie is dat de onderkant van de woonkamervloer zijn warmte afstaat aan de gehele ruimte onder de vloer. Daardoor kan de warmte zich ook nog eens verdelen naar ruimtes die minder (hal/slaapkamer) of nauwelijks (berging) verwarmd worden. Sowieso duurt het lang voordat de woning is opgewarmd, zo melden bewoners.

De sterke afkoeling door de funderingsmuren in de winter speelt ook andere vloerisolaties parten. Purschuim en EPS (polystyreen, dat in de nieuwbouw veel wordt toegepast) zijn aan de onderzijde gewoon open voor infraroodstraling. Op deze infraroodfoto is te zien dat de koude funderingsmuren als het ware de warmte uit de vloer en de kruipruimtebodem zuigen. Met deze verliesfactor wordt in de huidige rekenmethodes onvoldoende rekening gehouden. Dit permanente verlies verklaart waarom het gasverbruik van nieuwe woningen hoger is dan eigenlijk de bedoeling is. Wanneer er sprake is van vloerverwarming dan is het verlies nog hoger.